|
-----------------------------------------------------
Video
online με αποσπάσματα από το ντοκιμαντέρ:
www.youtube.com/watch?v=Tccon8nSdOc
-----------------------------------------------------
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ:
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΗΤΡΗ
ΠΟΤΑΜΙΤΗ
Ο Δημήτρης Ποταμίτης
(1945-2003) ήταν Κύπριος ηθοποιός, σκηνοθέτης, ποιητής και συγγραφέας.
Ήρθε στην Αθήνα το 1962, όπου σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού
Θεάτρου και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εμφανίστηκε
για πρώτη φορά με το Εθνικό Θέατρο στην Επίδαυρο, στην «Άλκηστη» του
Ευριπίδη σε σκηνοθεσία Τάκη Μουζενίδη, με πρωταγωνιστές την Κατίνα
Παξινού και το Θάνο Κωτσόπουλο. Αμέσως μετά συνεργάστηκε με το Μάνο
Κατράκη και την Έλσα Βεργή, και για πέντε χρόνια μετά με το Προσκήνιο
του Αλέξη Σολομού. Το 1972 αγόρασε τον πρώην συνοικιακό κινηματογράφο
«Ρέα», στην οδό Ιλισίων 21 (Ζωγράφου), το οποίο και μετέτρεψε σε θέατρο
με πολύ προσωπική δουλειά. Το Νοέμβριο του 1973, το «Θέατρο Έρευνας»
εγκαινιάστηκε με το έργο του Πάβελ Κόχουτ «Αύγουστε-Αύγουστε». Επρόκειτο
για ένα από τα πρώτα θέατρα εκτός του κέντρου της Αθήνας, στο οποίο
παρουσιάστηκαν για τρεις δεκαετίες σπουδαίες δουλειές, όπως μεταξύ
άλλων, το «Έκβους» (Π. Σάφερ), «Ο άνθρωπος ελέφαντας» (Μ. Πόμερανζ), «Η
μεταμόρφωση» (Σ. Μπέρκοφ, διασκευή του έργου του Φράντς Κάφκα), «Ο
Έλληνας βάτραχος» (Δ. Ποταμίτη), και «Το κουρδιστό πορτοκάλι» (Α.
Μπέρτζες). Τελευταία παράσταση στην κεντρική σκηνή ήταν «Το σκοτεινό
αντικείμενο του πάθους» (διασκευή Δ. Ποταμίτη & Σ. Κομνηνού από κείμενα
του Οβίδιου), που πραγματοποιήθηκε την περίοδο 2001-2002. Το φθινόπωρο
του 2002, έκλεισε και επίσημα το Θέατρο Έρευνας. Αξίζει να σημειωθεί
επίσης η σπουδαία δουλειά που έγινε από το Δημήτρη Ποταμίτη στο χώρο του
παιδικού θεάτρου. Στις παραστάσεις για παιδιά του Θεάτρου Έρευνας
συμμετείχε μάλιστα συχνά ο Δημήτρης Ποταμίτης, και αναμφίβολα, ήταν από
εκείνους που ώθησε πάρα πολύ μπροστά το παιδικό θέατρο στην Ελλάδα.
Θεατρικός συγγραφέας και ποιητής ιδεών με έντονη φιλοσοφική σκέψη για τη
ζωή και την τέχνη, έφυγε από τη ζωή το Φεβρουάριο του 2003, μετά από
μεγάλη μάχη με ανίατη ασθένεια. Λίγο καιρό μετά, το θέατρο περιήλθε στην
ιδιοκτησία του Δήμου Ζωγράφου και μετονομάστηκε σε Θέατρο «Δημήτρης
Ποταμίτης».
-----------------------------------------------------
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ήταν καλοκαίρι του 1999,
όταν ο σκηνογράφος Χάρης Σεπεντζής επικοινώνησε μαζί μου. «Θα ήθελα να
μιλήσεις με το Δημήτρη Ποταμίτη» μου είπε. Ο Χάρης, γνώριζε καλά την
ερευνητική δουλειά μου σαν σκηνοθέτη στα νέα μέσα και την ψηφιακή
τεχνολογία, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Με την αβρότητα που
τον διακρίνει, μου πρότεινε να μιλήσω με τον Ποταμίτη, καθώς έψαχνε
συνεργάτη για να ετοιμάσει
video art
installation για
την παράσταση «Αγαπητά μου Ζώα», της κεντρικής σκηνής. «Οι απαιτήσεις
είναι πολλές, δεν ξέρω αν θα βρείτε κοινό τόπο» μου είπε, «αλλά αξίζει
να μιλήσετε».
Έτσι γνώρισα το Δημήτρη
Ποταμίτη, μια καλοκαιρινή μέρα, στο Θέατρο Έρευνας. Χώρο που τον ήξερα
από τις παραστάσεις φυσικά, αλλά δεν είχα συνεργαστεί ποτέ. Μιλήσαμε με
το Δημήτρη για πέντε λεπτά. Ήπιαμε μια δροσερή πορτοκαλάδα δίπλα στο
πιάνο στο φουαγιέ, το θυμάμαι σαν τώρα, ενώ κόσμος πηγαινοερχόταν για
διάφορες δουλειές. Σε αυτά τα πέντε λεπτά, δημιουργήθηκε μια εξαιρετική
συνεργασία, μια φιλία, και μία φιλοσοφική και καλλιτεχνική γόνιμη
επικοινωνία, μέχρι το θάνατό του.
Ο Ποταμίτης, γνωστός
οπαδός της Πλατωνικής σκέψης και των ιδεών, αγκάλιασε σχεδόν πατρικά τον
υποφαινόμενο με την μάλλον Αριστοτελική φιλοσοφική και καλλιτεχνική τάση
της επιστημονικής και δημιουργικής σκέψης του. Επρόκειτο για μια
καταλυτική καλλιτεχνική και φιλοσοφική ζύμωση προς τις δυο πλευρές, με
σχεδόν μυστικιστικό τρόπο. Με τον Ποταμίτη συνεργάστηκα σε δύο δουλειές:
στο «Αγαπητά μου Ζώα» (Δ. Ποταμίτη & Γ. Μπούγου) την περίοδο 1999-2000,
και στο έργο «Το σκοτεινό αντικείμενο του πάθους» (διασκευή Δ. Ποταμίτη
& Σ. Κομνηνού από κείμενα του Οβίδιου), το 2001-2002. Και στις δύο
περιπτώσεις ανέλαβα τη σκηνοθεσία και την παραγωγή των
video art
installations.
Και στις δύο περιπτώσεις, σεβάστηκε απολύτως το καλλιτεχνικό γεγονός της
εισόδου των νέων τεχνολογιών στη σκηνή, όσο και από την πλευρά μου
σεβάστηκα την θεατρική πρακτική που πρέσβευε. Ήταν μια βαθιά
επικοινωνία, φιλοσοφική πρώτιστα και μετά καλλιτεχνική.
Την εποχή εκείνη, ο
Ποταμίτης έμοιαζε να βρίσκεται σε μια διαρκή φάση αναζήτησης,
καλλιτεχνικής και μεταφυσικής. Έμοιαζε να διερευνά σημαντικά προσωπικά
καλλιτεχνικά ζητήματα, σε όλα τα επίπεδα. Αυτό επιβεβαιώθηκε μάλιστα,
όπως θα διαβάσετε παρακάτω και στις συνεντεύξεις του, για το ντοκιμαντέρ
«Ο Ιδεοποιός», από την άνοιξη του 2001, έως την άνοιξη του 2002. Ειδικά
το μεταφυσικό στοιχείο της θεατρικής πρακτικής φαίνεται να τον
απασχολούσε ιδιαίτερα. Ο ίδιος φαινόταν να πιέζεται αφόρητα από τις
γενικότερες κοινωνικοπολιτικές καταστάσεις της εποχής, είχε έντονο
προβληματισμό για τον κόσμο, το θέατρο, την κοινωνία, την τέχνη.
Δεν είναι τυχαίο ότι στο
«Αγαπητά μου Ζώα» για παράδειγμα, κλήθηκα να ετοιμάσω διαφημίσεις με
πρωταγωνιστές ζωόμορφες υπάρξεις, για μια κοινωνία με ζωόμορφα όντα και
όχι ανθρώπους. Μου λέει: «θα χρειαστούμε ζωοδιαφημίσεις, για
ζωοσκουπίδια, μιας κτηνώδους κοινωνίας. Θα πρέπει να δημιουργήσεις μια
αισθητική πρόταση για αυτό». Όπως και έγινε. Σε κάποιο από τα γυρίσματα
θυμάμαι, βγήκε ο θίασος στους δρόμους φορώντας τεράστιες ζωόμορφες
μάσκες και πείραζε τους οδηγούς, με πρώτο από όλους τον Ποταμίτη. Ο
«αιώνιος έφηβος», όπως χαρακτηρίστηκε ο Δημήτρης Ποταμίτης, έπαιζε με
τον «ορισμό του πλαισίου», όπως θα διαβάσετε παρακάτω. Σε αντίθεση με
μένα που θεωρούσα κατά βάση – και ακόμα θεωρώ σε μεγάλο βαθμό,
αριστοτελικά τον κόσμο ως μία σφαίρα ενιαία, οικουμενική και αιώνια,
o
Ποταμίτης κινήθηκε σαφέστατα στον πλατωνικό κόσμο των ιδεών,
οριοθετώντας μέσα στο πλαίσιο τα αιώνια αρχέτυπα. Όσο και αν ακούγεται
παράξενο, αυτή η σύζευξη των δύο θέσεων, υπήρξε εξαιρετικά γόνιμη, με
πολλές φιλοσοφικές και καλλιτεχνικές συζητήσεις μεταξύ μας.
Ένα βράδυ λοιπόν, μετά από
μία παράσταση του θεάτρου, τρώγοντας σε ένα ταβερνάκι στην περιοχή του
Ζωγράφου, γεννήθηκε η ιδέα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ για το Δημήτρη
Ποταμίτη. Ήταν πολύ σκεπτικός στην ιδέα ενός μεγάλου συνεργείου...
«Άκουσε» του λέω, «θα χρησιμοποιήσω μια ψηφιακή κάμερα σαν προέκταση του
χεριού μου… θέλω να καταγράψω σε πραγματικές συνθήκες τη σκέψη σου,
χωρίς φορτωμένες εντυπώσεις… μέσα στο σπίτι σου, μέσα στο θέατρο… με
τέτοιο τρόπο, σα να είναι η κάμερα φίλος σου… όχι μια κάμερα-μάτι… αλλά
μια κάμερα-φίλος… θεώρησέ το σαν πειραματισμό μιας τεχνικής βιντεοτέχνης,
μέσα σε ένα ντοκιμαντέρ.»
Έτσι και έγινε… τολμώ να
πω, με μεγάλη επιτυχία, όπως το βλέπω σήμερα, τόσα χρόνια μετά. Ο
Ποταμίτης εξοικειώθηκε γρήγορα με αυτή τη λογική, και πραγματικά βρέθηκε
μπροστά στην κάμερα πιο αληθινός από ποτέ. Για την ιστορία, να σημειώσω
ότι σημειολογικά με ενδιέφερε πολύ η αποτύπωση του ορισμού του πλαισίου,
που χαρακτήριζε τη σκέψη του. Θεώρησα, ότι δεν πρέπει να έχει
κινηματογραφική αίσθηση 16:9. Όλα τα γυρίσματα έγιναν στο πιο αυστηρό
πλαίσιο του 4:3. Εκ των υστέρων, το είδα μάλλον σαν λύτρωση της
παρουσίας της κάμερας-φίλου σαν προέκταση του χεριού μου: αυστηρό
πλαίσιο από έναν ψηφιακό οικουμενικό νέο κόσμο. Το ντοκιμαντέρ «Ο
Ιδεοποιός» παίχτηκε για πρώτη φορά στο Διεθνές Φεστιβάλ της Καλαμάτας,
τον Οκτώβριο του 2002.
Ο Ποταμίτης, έχοντας
κλείσει πια το Θέατρο Έρευνας, είχε όσο ποτέ πλέον μια αγωνία για το
μέλλον, και - από καιρό, μια μεταφυσική ενατένιση του κόσμου, με μια
βαθιά σκέψη για το θέατρο, την τέχνη και τον κόσμο. Πρεσβεύοντας την
άποψη, ότι ο «ηθοποιός» δεν πρέπει να λέγεται έτσι, αλλά να λέγεται
«ιδεοποιός» (θα διαβάσετε παρακάτω γιατί), μου εκμυστηρεύτηκε στο
νοσοκομείο όπου τον επισκέφθηκα στα μέσα Φεβρουαρίου του 2003 λίγο πριν
πεθάνει, ότι έχει μεγάλη αγωνία για το μέλλον του κόσμου, και θα ήθελε
να γίνει καλά και να ξαναγυρίσει δυνατός στο θέατρο. Είχε υποσχεθεί στον
εαυτό του, ότι αν το κατόρθωνε θα έδινε μια παράσταση στο αμφιθέατρο του
νοσοκομείου. Λίγες μέρες μετά έφυγε.
Αγαπητέ Δημήτρη, τιμώντας
τη Μνήμη σου, αφιερώνω αυτό το βιβλίο στους Ιδεοποιούς του κόσμου. Γιατί
τελικά, στο τέλος της ημέρας, όπως είπες κι εσύ: «το καθήκον μας νομίζω
είναι, να ερμηνεύουμε την πραγματικότητα, να την υπερβαίνουμε και να την
τοποθετούμε σε έναν ονειρικό κόσμο, εξωραϊσμένη και καλύτερη».
-----------------------------------------------------
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Η
ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Η ποιητική αίσθηση του
κόσμου, αποτελεί αναμφίβολα τη δομική βάση της προσέγγισης του Ποταμίτη
στην τέχνη, και ειδικά στο θέατρο. Κατά τη διάρκεια μάλιστα των
γυρισμάτων, ζήτησε και διάβασε ποιήματα που τον αντιπροσωπεύουν μπροστά
στην κάμερα, κατά μία έννοια εν είδει συνέντευξης. Σε κάποιες
περιπτώσεις μάλιστα έκανε και διορθώσεις επιτόπου, σχεδόν σα να
κουβέντιαζε το ζήτημα με τον εαυτό του και την κάμερα-φίλο ταυτόχρονα.
Το μείζων θέμα της σύνθεσης, αποτελούσε συχνά την προβληματική του,
ειδικά μέσα στο πλαίσιο των ιδεών στο οποίο αποζητούσε να κινηθεί.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΤΑΜΙΤΗΣ:
Η ποίηση σίγουρα απαιτεί
σύνθεση. Το θέατρο απαιτεί σύνθεση. Δεν απαιτεί υπεραπλούστευση. Και εάν
έχεις σαν δώρο στην τσέπη σου, την ποιητική αίσθηση του κόσμου και των
πραγμάτων, δηλαδή την συνθετική άποψη, τότε μπορείς σίγουρα να μην
υπεραπλουστεύεις και να είσαι απόλυτα και ουσιαστικά δημιουργικός.
Αλλιώς, κάνεις μια αναπαραγωγή από κόπιες, από αντίγραφα, τα οποία όμως
δεν ερμηνεύουν στην ουσία την πραγματικότητα. Το καθήκον μας νομίζω
είναι, να ερμηνεύουμε την πραγματικότητα, να την υπερβαίνουμε και να την
τοποθετούμε σε έναν ονειρικό κόσμο, εξωραϊσμένη και καλύτερη.
[...]
-----------------------------------------------------
|
